Εισαγωγή

Τις τελευταίες δεκαετίες οι σύγχρονες ανεπτυγμένες κοινωνίες και ιδιαίτερα αυτές του λεγόμενου δυτικού κόσμου παρουσιάζουν μια κατακόρυφη αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης καθώς και μια ταυτόχρονη σημαντική γήρανση του πληθυσμού. Σε συνδυασμό με την έντονη υπογεννητικότητα, η γήρανση του πληθυσμού μεταβάλλει την ηλικιακή πυραμίδα, σχηματίζοντας ένα διαφορετικό τύπο κοινωνίας με τουλάχιστον σημαντικά διαφοροποιημένα στοιχεία έναντι του παρελθόντος. Σύμφωνα με τα δημογραφικά στοιχεία ο συνολικός πληθυσμός ηλικιωμένων αναμένεται να αυξηθεί 3 φορές και να αγγίξει τα 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2050. Ωστόσο οι διάφορες κοινωνίες ανά τον κόσμο δεν είναι προετοιμασμένες να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες και τις απαιτήσεις που προκύπτουν από την παγκόσμια αύξηση του πληθυσμού ηλικιωμένων.

Πιο συγκεκριμένα, το 2000 δώδεκα χώρες είχαν πάνω από 10 εκατομμύρια ανθρώπους ηλικίας άνω των 60 ετών ενώ πέντε από αυτές είχαν πάνω από 20 εκατομμύρια ηλικιωμένους [UN 2015]. Για το πρώτο μισό του 21ου αιώνα αυτός ο συνολικός πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί 3 φορές και να αγγίξει τα 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους μέχρι το 2050 [UN 2015]. Ωστόσο ο κόσμος και πολύ περισσότερο ο οικιακός εξοπλισμός/εργαλεία δεν είναι ακόμη προετοιμασμένος για τις ανάγκες αυτού του κομματιού του παγκόσμιου πληθυσμού. Παρόλες τις τεχνολογικές εξελίξεις, ακόμη και σε μία αναπτυγμένη οικονομία όπως αυτή των ΗΠΑ, οι ηλικιωμένοι που συνεχίζουν να ζουν στο σπίτι τους απαιτούν βοήθεια και φροντίδα από ειδικούς ή και όχι φροντιστές [Mitzner 2011]. Παρόλο που οι γηραιότεροι ενήλικες προτιμούν να διαμένουν στο σπίτι τους καθώς μεγαλώνουν [AARP], οι ηλικιωμένοι που αποσύρονται σε οίκους ευγηρίας μπορεί να απαιτούν ιδιαίτερη/ειδική φροντίδα επίσης. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η πλειοψηφία των ενήλικων άνω των 65 ετών ζει σε ιδιωτικές κατοικίες με τον σύντροφό τους αλλά αρκετοί ζουν επίσης μόνοι (περίπου το 30%). Περίπου 32% των ενηλίκων άνω των 65 ετών συζούν με συγγενείς [PRCSDTP 2010], ενώ περίπου 11% ζει σε ιδιωτικές κατοικίες με παροχή ανεπίσημης βοήθειας [Wan 2005] και το 5% με επίσημη βοήθεια [HAHS 1998]. Σημειώνεται εδώ ότι βάσει ευρωπαϊκών ερευνών παραπάνω από το 62% του πληθυσμού άνω των 55 ετών αντιμετωπίζει θετικά τη χρήση εξελιγμένων τεχνολογιών που θα βοηθούσε [Wave 2012]. Από την άλλη πλευρά το 37% του πληθυσμού άνω των 65 ετών αναφέρουν σημαντική ανικανότητα από την όραση, την ακοή, την αντίληψη μέχρι την κίνηση και αυτοεξυπηρέτηση μειώνοντας σημαντικά τη δυνατότητα ανεξάρτητης διαβίωσης. Αντίστοιχα, το ποσοστό που αναφέρει σημαντική ανικανότητα στην κίνηση αυξάνεται στο 56% για ανθρώπους ηλικίας άνω των 80 ετών [HAHS 2009].

Η Ελλάδα, παρουσιάζει έναν από τους πιο γερασμένους πληθυσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2η με 21,5% μετά την Ιταλία σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά της Eurostat και 5η σε όλον τον κόσμο, παρουσιάζοντας μια έντονη αυξητική τάση όσο αφορά την γήρανση η οποία αναμένεται να ενισχυθεί ακόμα περισσότερο τα επόμενα χρόνια. Τα δεδομένα αυτά εκφράζουν μια σημαντική πρόκληση για την καθημερινότητα, τη λειτουργία των σύγχρονων συστημάτων υγείας και κοινωνικής πρόνοιας. Η κοινωνία του σήμερα, φροντίζοντας για τον άνθρωπο του αύριο οφείλει να έρθει αντιμέτωπη με μια σημαντική πρόκληση: πώς θα καταφέρουμε να φροντίσουμε επαρκώς τους συνανθρώπους μας, που γερνούν προσφέροντας ένα ολιστικό σύστημα για την αναβάθμισης της ποιότητας ζωής και των δραστηριοτήτων τους?

Οι ηλικιωμένοι περισσότερο από όλους έχουν ανάγκη από ένα φιλικό και ασφαλές οικιακό έξυπνο περιβάλλον που θα δρα προστατευτικά κατά τις διάφορες δραστηριότητες τους. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και ιδιαίτερα των ηλεκτρονικών, ηλεκτρολογικών, διαδικτυωμένων συσκευών και συστημάτων, συνδυαζόμενες με σύγχρονες τεχνικές παρακολούθησης, πρόβλεψης και υποβοήθησης μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά, αναβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων, ώστε να απολαμβάνουν μεγαλύτερο βαθμό ασφάλειας και ανεξαρτησίας τουλάχιστον μέσα στο σπίτι. Στην βάση αυτή, το πρόγραμμα ΑΣΠiΔΑ περιλαμβάνει μια σειρά καινοτόμων τεχνολογιών που αρθρώνονται σε ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό ολοκληρωμένο σύστημα, και οι οποίες είναι σε θέση να αξιολογήσουν ενδεχόμενους κινδύνους υγείας καθώς και να προβλέψουν εγκαίρως δυσάρεστες καταστάσεις κατά την δραστηριότητα των ηλικιωμένων ατόμων. Κατά αυτόν τον τρόπο οι σωματικές δυσλειτουργίες των ηλικιωμένων μπορεί να αξιολογηθούν για τυχόν σύνδεσή τους με άλλα θέματα υγείας τα οποία θα είναι δυνατόν να προληφθούν εγκαίρως και να αποφευχθούν αποτελεσματικά. Ιδιαίτερη βάση δίνεται στις πτώσεις, οι οποίες καταλαμβάνουν την πρώτη θέση της θνητότητας από ατύχημα, ενώ ευθύνονται για περισσότερες από το 40% των θανάτων από κακώσεις στους ανθρώπους της 3ης ηλικίας. Σύμφωνα με τους ειδικούς οι αιτίες κινδύνου των σωματικών δυσλειτουργιών και των πτώσεων και σχετίζονται με πολυποίκιλα θέματα καθώς και προβλήματα υγείας. Για την αποτελεσματική πρόληψη τους είναι σημαντικό να αναλύσουμε διεξοδικά τις συνθήκες που τις ευνοούν – αντιλαμβανόμενοι την αιτιολογία τους μπορούμε και να αποκτήσουμε την απαραίτητη νοοτροπία για λήψη μέτρων κατάλληλης πρόληψης.

Κεντρική Ιδέα

Η πρόοδος στην τεχνολογία την ιατρική και η δημόσια υγεία σε συνδυασμό με την αυξημένη ενημέρωση για τη διατροφή και την προσωπική υγιεινή έχουν ανοίξει το δρόμο για μια δραματική αύξηση του προσδόκιμου ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, το αυξημένο προσδόκιμο ζωής έχει οδηγήσει σε μια αυξανόμενη γήρανση του πληθυσμού, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την κοινωνικοοικονομική διάρθρωση πολλών χωρών όσον αφορά το κόστος που συνδέεται με την φροντίδα, την περίθαλψη και την ευημερία των ηλικιωμένων. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί η αυξανόμενη ανάγκη των κοινωνικών υπηρεσιών φροντίδας για τους ανθρώπους της 3ης ηλικίας, είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν προσιτές, διακριτικές και εύχρηστες λύσεις υγειονομικής περίθαλψης: Η τεχνολογία των «έξυπνων σπιτιών» – smarthouses, που εμπερικλείουν έξυπνες συσκευές «Ιντερνέτ των πραγμάτων» IoT – περιβαλλοντικούς και φορητούς ιατρικούς αισθητήρες, ενεργοποιητές και σύγχρονες τεχνολογίες επικοινωνίας πληροφόρησης – επιτρέπουν τη συνεχή και απομακρυσμένη παρακολούθηση της δραστηριότητας των ηλικιωμένων με χαμηλό κόστος σε σχέση με τις παραδοσιακές επίπονες πρακτικές. Τα έξυπνα σπίτια δίνουν την δυνατότητα στους ηλικιωμένους να παραμείνουν στο άνετο οικιακό τους περιβάλλον αντί για τις πολυδάπανες και ψυχολογικά επιβαρυντικές εγκαταστάσεις περίθαλψη ενώ ταυτόχρονα η πρακτική αυτή επιτρέπει σε φροντιστές και ιατρούς να παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο τη συνολική κατάσταση υγείας των ηλικιωμένων και να παρέχουν υποστήριξη από απόσταση. 

Η χρήση των παραδοσιακών ιατρικών πρακτικών δεν απαντά επαρκώς στην προκλήσεις των αναγκών της 3ης ηλικίας, ενώ κοστίζουν σημαντικά. Για αυτό το λόγο, νέες ιδέες, πολιτικές και τεχνολογίες οφείλουν να αναπτυχθούν και να τεθούν στην υπηρεσία του ανθρώπου. Το ΑΣΠiΔΑ έχει ως στόχο την αξιοποίηση και την ανάπτυξη των τεχνολογιών του διαδικτύου των πραγμάτων, της ιατρικής, της κινησιολογίας, της μικρο-νανο ηλεκτρονικής, της ρομποτικής, του αυτόματου ελέγχου, των επικοινωνιών και της ψηφιακής ανάπτυξης κ.α. προκειμένου να αποδώσει ένα νέο εργαλείο για την υποβοήθηση και την ανεξάρτητη διαβίωση των ηλικιωμένων. Ενισχύοντας την ασφάλεια του οικιακού περιβάλλοντος για τους ίδιους και τις οικογένειες τους επιδιώκει τη μείωση των επιπτώσεων των πτώσεων και την έγκαιρη διάγνωση προβλημάτων που σχετίζονται με αυτήν, αναπτύσσοντας ένα πρωτοποριακό σύστημα για την ενίσχυση της ενεργού γήρανσης και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής μέσα σε μια έξυπνο σπίτι, μειώνοντας σημαντικά το κόστος για την πολιτεία και αποσκοπώντας στην πρόβλεψη και πρόληψη έναντι της αποκατάστασης.

Στόχοι

Αύξηση δυνατότητας αυτόνομης διαβίωσης: Η έγκαιρη αντιμετώπιση μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης λαμβάνει χώρα κυρίως επεμβατικά. Έτσι, θέματα υγείας θα είναι δυνατόν να προληφθούν/αποφευχθούν εγκαίρως και, σε περίπτωση εμφάνισής τους, να αντιμετωπιστούν άμεσα και αποτελεσματικά καθώς οι πτώσεις καταλαμβάνουν την πρώτη θέση της θνητότητας από ατύχημα, ενώ ευθύνονται για περισσότερες από το 40% των θανάτων από κακώσεις στους ηλικιωμένους. Με την αξιοποίηση σύγχρονων τεχνολογικών μετρητικών οικιακών λύσεων, παρέχεται η δυνατότητα εκμετάλλευσης ποικίλων δεδομένων σχετιζόμενων με την φύση και τον τρόπο της πτώσης ηλικιωμένων τα οποία εάν αξιοποιηθούν είναι δυνατόν να δώσουν σημαντικές απαντήσεις στην πρόκληση που παρουσιάζει η αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων και τραυματισμών από πτώσεις. Η πρόταση ΑΣΠiΔΑ περιλαμβάνει μια σειρά εξελιγμένων καινοτόμων τεχνολογιών που αρθρώνονται σε ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό ολοκληρωμένο σύστημα, και οι οποίες είναι σε θέση να αξιολογήσουν ενδεχόμενους κινδύνους ή καταστάσεις υγείας με σκοπό να δράσουν εγκαίρως προλαμβάνοντας επικίνδυνες καταστάσεις για την υγεία κατά την δραστηριότητα των ηλικιωμένων συν-ανθρώπων μας και ακόμα ατόμων με κινητικά προβλήματα. Έτσι, εντός της πρότασης ΑΣΠiΔΑ προβλέπεται η συνεργασία των μηχανισμών αξιολόγησης της φυσικής-κινησιολογικής-βιομετρικής κατάστασης του ατόμου με μηχανισμούς λήψης βέλτιστων αποφάσεων με τελικό στόχο την αυτοματοποιημένη βελτιστοποίηση της ρουτίνας φυσικής ενδυνάμωσης, προσαρμοσμένη στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε ανθρώπου πριν ή και μετά από κάποιο ατύχημα για την μείωση των επικίνδυνων συμβάντων. Με απώτερο στόχο την διασφάλιση της αυτονομίας δράσης και αυτοεξυπηρέτησης του ατόμου αλλά και της μείωσης των θανάτων που σχετίζονται με την έλλειψη ελευθερίας κινήσεων [Kawamura 1995, Stamos 2012].

Μείωση κόστους νοσηλείας: Αναμφισβήτητα, τα κόστη νοσηλείας για κάθε ηλικιωμένο είναι μεγάλα τόσο για το κράτος, αλλά και ιδιαίτερα για τον άνθρωπο 3ης ηλικίας. Το σύστημα προστατεύοντας τον ηλικιωμένο από πτώσεις και ανιχνεύοντας συναφή προβλήματα σε πρώιμο στάδιο θα μειώσει σοβαρά εκτός από ανεπιθύμητα συμβάντα σε σχέση με την υγεία του και τις πολλές φορές ανεπιθύμητη πολύμηνη προσαγωγή σε ιατρικά κέντρα θεραπείας και αποκατάστασης. Μια διαδικασία που εκτός από την οικονομική επιβάρυνση έχει σημαντικό θετικό αντίκτυπο στην ψυχολογία του ηλικιωμένου ανθρώπου. Χάρη στο σύστημα, δίνεται η δυνατότητα μιας λεπτομερούς παρατήρησης με σύγχρονα μέσα επί 24ώρες, η οποία στοχεύει στην μελέτη της συμπεριφοράς και της δράσης του ηλικιωμένου μέσα σε έναν πλήρως ασφαλή χώρο ο οποίος του προσφέρει πολλαπλές διευκολύνσεις τόσο ψηφιακές όσο και υλικοτεχνικές. Περιπτώσεις που απαιτούν απλά παρατήρηση κατά την θεραπεία ή την αποθεραπεία μπορούν να αποφευχθούν και να αντικατασταθούν από το σύστημα με ασφαλή και μη πολυδάπανο τρόπο. 

Βελτίωση και αποσυμφόρηση υπηρεσιών υγείας: Το ΑΣΠiΔΑ θα είναι δυνατό να συλλέγει και να αξιολογεί τα δεδομένα πραγματικού χρόνου εξάγοντας συμπεράσματα και αξιολογήσεις ιατρικού περιεχομένου. Εναρμονιζόμενο με τις επιταγές και τις ιδιαιτερότητες της εκάστοτε κατάστασης, είναι δυνατόν να προσαρμοστεί σε διαφορετικούς τύπους χρηστών και ιδιαιτεροτήτων. Το σύστημα θα περιλαμβάνει, επίσης, μια βιβλιοθήκη συλλογής δεδομένων από ποικίλους χρήστες για χρήση τους από υπηρεσίες υγείας. Χάρη σε αυτό, η συλλογή δεδομένων ειδικά για τα συμβάντα των πτώσεων θα αποτελέσει μια σημαντική πηγή δεδομένων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση και πρόληψη των πτώσεων και των συναφών προβλημάτων υγείας για τις μελλοντικές γενιές ηλικιωμένων. Ταυτόχρονα, το σύστημα στοχεύει στην αποσυμφόρηση του υπάρχοντος συστήματος υγείας και την εύρυθμη λειτουργία του.

Βελτίωση ποιότητας ζωής ηλικιωμένου: ένας από τους κύριους στόχους του προγράμματος είναι η βελτίωση της ποιότητας της ζωής του ηλικιωμένου με τη βοήθεια της τεχνολογίας και στοχευμένων αυτοματισμών που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες του ηλικιωμένου αυτοπροσαρμοζόμενες απέναντι στις απαιτήσεις τους στόχους για την προάσπιση της σωματικής του ακεραιότητας και της υγείας του. Χάρη στο σύστημα, ο ηλικιωμένος θα αισθάνεται ασφαλής σε έναν χώρο ο οποίος αυτόματα θα προσαρμόζεται στις ανάγκες του και θα λειτουργεί μαζί του και για αυτόν. Χάρη σε ένα ιδιαίτερα φιλικό περιβάλλον διάδρασης μεταξύ ηλικιωμένου και συστήματος, ο ηλικιωμένος θα μπορεί να ανακαλύψει σύγχρονες τεχνολογίες, γνώσεις και να την χρησιμοποιήσει προς όφελος του. Το σύστημα θα είναι τέτοιο, έτσι ώστε να αγκαλιάζει κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως κοινωνικής ομάδας ή μόρφωσης και η χρήση του θα γίνεται απλά με έναν μη παρεμβατικό αλλά προστατευτικό τρόπο.

Η παραγωγή ενός καινοτόμου εμπορικά αξιοποιήσιμου ολιστικού συστήματος ευγηρίας: Η επιτακτική ανάγκη της φροντίδας ηλικιωμένων δεν παρατηρείται μόνο στον Ελλαδικό ή Ευρωπαϊκό χώρο, αλλά παγκοσμίως. Το σύστημα στοχεύει στην παραγωγή τις ολιστικού συστήματος παρατήρησης και παροχής φροντίδας σε ηλικιωμένους από ιατρικά κέντρα, κέντρα ευγηρίας, συστήματα κοινωνικής ασφάλισης καθώς και τους ίδιους τους ηλικιωμένους και τους οικείους τους. Προάγοντας την χρήση έξυπνων σπιτιών φιλικών προς τον ηλικιωμένο και το περιβάλλον, μια οικονομική λύση που θα περιορίσει τα περιττά έξοδα καθώς και τις επίπονες και κουραστικές καταστάσεις που επιβαρύνουν την ευαίσθητη ψυχολογία του ηλικιωμένου θα ανταποκρίνεται στις ανησυχίες και την ηθική του σύγχρονου ανθρώπου: Το σύστημα δεν έχει την τάση να αντικαταστήσει την παροχή ανθρώπινης φροντίδας, αλλά να βελτιώσει την υποστήριξη προς τον άνθρωπο της 3ης ηλικίας καθώς και τους φροντιστές του.